Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлтэй болцгооё
Лицензийн талаархи ойлголт. Мэргэжлийн буюу сайн дурын уран сайханчдын ялгаа. Мэргэжил гэж юуг ойлгох вэ?.
Нийтийн эрх ашигт аюултай бөгөөд хортойгоор нөлөөлж болох хуульч, хүний эмч, малын эмч, нисгэгч, зэрэг мэргэжлийн ажил, үйлчилгээг лицензтэйгээр үйл ажиллагаа эрхлүүлдэг дэлхийн жишиг байна. Лиценз гэдгийг нэг талаас үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл, нөгөө талаас бүртгэл хяналт ч гэж ойлгож болно. Монголд ч ийм жишиг үүсч хөгжиж байна. Гэхдээ олон улсынхаас ялгаатай нь ор нэрийн төдийхөн. Ялангуяа малын эмчийн тухайд. Хуульчийнх нь арай гайгүй. Хуультай болчихсон. Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай, шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай, шүүхийн захиргааны тухай гэх мэт мэргэжлийн ёс зүй, хариуцлага, нэр хүнд зэрэгтэй холбоотой болон бусад харилцааг зохицуулдаг хуулиудтай юм байна. Тодорхой ажлын байруудад ажиллагсдад тавих шаардлагуудаа ч хуульчлаад авчихаж. Наад зах нь 5 жил, 10 жил мэргэжлээрээ ажилласан байх гэх мэт. Дараа нь хүний эмчийнх. Хуулинд жаахан ч гэсэн тусгасан. Эрүүл мэндийн тухай хуулийн 8.2, 8.3-т зүйлд заасан. Лицензтэй мэргэжлүүдээс магадгүй малын эмчийнх нь хамгийн сүүлд орох дараалалтай юм шиг байна. Мэргэжлийн зөвлөл буюу мэргэжлийн зохицуулалтын талаар ямар нэгэн эрх зүйн актанд заагаагүй. Өмнө нь мэргэжлийн болон сайн дурын уран сайханч гэх ойлголт зөвхөн дуучин, жүжигчдийн тухай ярилцаж байх үед л сонсогддог байлаа. Одоо бол бүх салбарт ажилладаг мэргэжилтнүүдийг дотор нь мэргэжлийн болон сайн дурын уран сайханч гэж ангилах шаардлагатай болсон байна. 1990-ээд оноос өмнө тухайн мэргэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг их, дээд сургууль ганцхан бөгөөд багшлагч, элсэгч, суралцагч, төгсөгчдөд нь харьцангуй жигд шаардлага тавьдаг байсан учраас дипломтой бүхнийг мэргэжилтэн л гэж үздэг байсан. Одоо бол манай улсад дипломтой бүхнийг мэргэжилтэн гэж үзэх аргагүй болсныг анхааралдаа авах цаг болжээ. Хуурамч буюу худалдаж авсан дипломтнууд ч олширсон. Өөрөөр хэлбэл бакалавр, магистр, докторын диплом нь мэдлэг, ур чадварын баталгаа гэх утгаа нэгэнт алдчихсан. Тухайлбал, аль нэгэн байгууллагад ямар нэгэн мэргэжилтэн ажиллуулах нэг ажлын байрны зар гарахад л нэрийг нь сонсож байсан болон нэр нь сонсогдож байгаагүй их, дээд сургуулиудыг төгссөн “дээд мэргэжилтэн”-гүүд хэд хэдээрээ өргөдөл ирүүлэх нь энүүхэнд. Тэдэн дотроос тухайн ажлын байрны шаардлага хангадаг нь нэн ховор. Тэндээс дипломтой бүхэн мэргэжилтэн биш болсныг бэлээхэн харж болно. Ийм тохиолдолтой тааралдаагүй байгууллагын хүний нөөцийн менежер байхгүй байх. Ялангуяа, мэргэжлийн мэдлэг, ур чадварыг ажиллагсдынхаа голлох үнэлэмж болгодог үндэсний томоохон компаниуд болон гадаадын хөрөнгө оруулалттай харьцангуйгаар мэргэжлийн өндөр мэдлэг, мэргэшлийн ур чадвар шаарддаг үйлдвэрлэл эрхэлдэг, олон улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг компаниуд ямар нэгэн ажлын байр зарлахад шаардлаганд нь нийцэх мэргэжилтэн, ажилтанг Монголоос олоход туйлын хүнд. Эндээс 1990-ээд оны дунд үеэс хойш манай улсад мэргэжилтэн бус, дипломтон бэлтгэдэг болсныг ч харж болно. Ер нь тэгээд мэргэжил гэдгийг хэрхэн ойлговол зохих вэ гэдгийг ч тодруулах шаардлагатай байна. Хэдэн жилийн өмнө Төрийн өмчийн хорооноос нэгэн төрийн өмчит байгууллагын захирлын ажлын байрны сонгон шалгаруулалтыг зарлав. Тухайн үед ТӨХ-оос боловсруулж зарласан ажлын байранд тавигдах шаардлага болон төрийн өмчит байгууллагуудын захирлыг сонгоход баримталдаг журамд нь зааснаар уг ажлын байранд хуульч, эдийн засагч, биологич, малын эмч зэрэг мэргэжлийн хүмүүс сонгон шалгаруулалтанд нь оролцох болзолтой байв. Гэтэл ТӨХ, ХХААЯ-ны хэдэн албан хаагч, мэргэжилтнүүдээс бүрдсэн сонгон шалгаруулах комисс нь анагаах ухааны сургууль төгссөн гэх нэгэн этгээдийг тодруулан гаргаж ирэв. Яагаад гэтэл тэр анагаахын сургууль төгссөн этгээд нь мэргэжлээрээ бараг ажиллаагүй мөртлөө, мал эмнэлгийн чиглэлээр эрдмийн зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн дарга, малын эмч мэргэжилтэй төрсөн ахынхаа хоёр шавиар удирдуулаад докторын диплом олоод авчихсан байж гэнэ. Сонгон шалгаруулах комиссын бүрэлдэхүүн нь мэргэжил гэж юуг ойлгохоо ч мэдэхгүй этгээдүүд байсан учраас тухайн ажлын байранд тавигдах шаардлага, холбогдох журамд заасан мэргэжлүүдээсээ огт өөр мэргэжлийн этгээдийг сонгочихсон нь тэр. Үүнтэй төстэй байдал 2014 онд ТӨХ, ҮХААЯ-наас явуулсан нэгэн сонгон шалгаруулалтанд бас л давтагдав. Надтай тааралдсан нь эдгээр. Ийм байдал хаа сайгүй. Онигоо ч юм уу, болсон явдал ч юмуу нэг ийм яриа байдаг. Нэгэн аймгийн биеийн тамир, спортын хорооны даргын ажлын байрны тодорхойлолтыг улсын цолтой бөх хүн боловсруулж л дээ. Тэр аймагт түүнээс өөр улсын цолтон байхгүй. Гэтэл тэрээр ажлын байрны тодорхойлолтонд “улсын харцага”-аас доошгүй цолтой байх гэсэн шаардлага оруулсан гэдэг. Өөртэй нь хэн ч өрсөлдөж чадахгүй учраас ажлын байраа найдвартай хадгална. Одоо төрийн, засгийн болон төрийн өмчтэй байгууллагуудаас хэн нэгэнд зориулан зарлаж буй ажлын байрны тодорхойлолтууд нь тэр аймгийн биеийн тамир, спортын хорооны даргынхаас ялгарах юмгүй л болчих гээд байгаа. Бараг л биеийнхээ тэр хэсэгт тийм мэнгэтэй байна гэх нь холгүй л юм зарладаг болсон байна лээ. Урьдчилан тохиролцчихсон этгээддээ тааруулаад. ТБОНӨХБАҮХАТ хуулийн 6 дугаар зүйлд бараа, ажил, үйлчилгээ худалдаж авахдаа баримтлах зарчмыг тодорхойлохдоо “ ил тод, өрсөлдөх тэгш боломжтой, үр ашигтай, хэмнэлттэй, хариуцлагатай байх” гэж заасан. Мэргэжилтэнг сонгон авч ажиллуулж байгаа нь үнэн хэрэгтээ түүнийг худалдаж авч байгаа л хэлбэр шүү дээ. Хүн худалдаж авч байгаа юм чинь бараа, ажил, үйлчилгээнээс дутуугүй л шаардлага тавимаар байна. Бараа, ажил, үйлчилгээ худалдаж авах үедээ баримталдаг зарчмаа хүн сонгож авахдаа баримталдаг болчихвол овоо дэвшил авчирна шүү. Бакалавр, магистр, докторын дипломын аль нь мэргэжлийн үнэмлэх буюу мэргэжлийг тодорхойлох баримт бичиг болохыг ялангуяа төр, засгийн байгууллагуудад ажилладаг албан хаагчдад сайтар ойлгуулмаар юм билээ. Аль нэгэн мэргэжлийн салбарт нэг сэдэвт судалгааны ажил хийх буюу сургалтын иж бүрэн хөтөлбөрийн дагуу тодорхой, өвөрмөц мэдлэг, мэргэшил, ур чадвар эзэмшихийн аль нь мэргэжил эзэмшиж буй үйл явц болох ойлголтыг төлөөлөх вэ гэдгийг нийтэд ойлгомжтой болгомоор л юм байна гэж бодогдох болсон. Их сургуулийн багш сонгож авахад ч мэргэжил гэдгийг ойлгохгүй байсан тохиолдол тааралдаж л байлаа. ХААИС-ийн мал эмнэлгийн сургуульд заах хичээлийнх нь талаар А ч үгүй, мэргэжлийн бус нэгнийг хуйвалдаанаар багш болгочихож л байсан.
Мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар өндөртэй нь илүү мэдлэг, ур чадвар шаардсан ажлын байранд ажилладаг байх.
Уг нь хамгийн их мэдлэг, ур чадвар шаардсан ажлын байранд тухайн чиглэлээр мэргэшсэн хамгийн өндөр мэдлэгтэй, ур чадвартай мэргэжилтэн л шударга сонгон шалгаруулалтын үр дүнд шилэгдэж ажилладаг тогтолцоог бий болгомоор байгаа юм. Манай мал эмнэлгийн салбарыг төдийгүй, бусад мэргэжлийн салбарыг одоогийн энэ эмгэнэлт байдалд оруулаад байгаагийн үндсэн шалтгаан нь мэргэжлийн ёс зүй, мэдлэг, ур чадвар, туршлага, хууль эрх зүйг дагаж биелүүлдэг байх талаархи анхан шатны ойлголт зэргийг шаардаж мэргэжилтэн, ажиллагсдыг сонгодоггүй бөгөөд тэдгээрээс бусад “үл үзэгдэх” хүчин зүйлийн шалгуураар сонгодог болсонтой холбоотой. Тэдгээр “үл үзэгдэх” хүчин зүйлийн шаардлагыг нь биелүүлчихвэл олон жилийн өмнө нэгэн улс төрчийн хэлж байсанчлан “бор халзан хонь” байсан ч улс төрийн, засгийн, мэдлэгийн болон удирдахуйн менежерийн албан тушаалд аваачаад чихчихдэг болсонтой холбоотой. Илгээж байгаа нь ч, илгээгдэж буй нь ч тухайн ажлын байрны шаардлагад тэрхүү илгээмж буюу илгээгдэгч нь тэнцэх эсэх тухай бодох ч сэхээ байхгүй. Хүлээн авагч байгууллага, салбар, хамтран ажиллагч байгууллагуудын хамт олон болон гадаад, дотоодын хамтрагчид зэрэг олон олон хүний өмнө өөрийгөө төдийгүй, байгууллагаа, Монгол улсаа шившиг болгож байгаагаа ч ухаарахгүй цүнх бариад, дүр эсгээд алхах нь өнөөдрийн эмгэнэлт байдлын жинхэнэ дүр төрх. Тэдэнтэй мэргэжлийн яриа хийх, харилцан ойлголцолд хүрэх нь үнэхээр хүнд даваа. Тийм этгээдүүдтэй олон удаа уулзах ч шаардлага байхгүй болчихно. Зөвхөн аваа, өгөө, ашиг, наймаа л яривал нүд нь сэргээд, хөдөлгөөн нь хурдсаад явчихна. “Мал гэхээр манас, мах гэхээр ухас” хийнэ гэдэг шиг л. Захирал, дарга, түшмэл, эрхлэгч юм чинь тэр л өөрөө бүхнийг мэдэх ёстой гэх хандлага гаргахыг нь яана. Мэдлэг, чадварын шалгуураар бус хуйвалдаан, луйвар, тохиролцоогоор явж байгаагаа хааяа ч гэсэн эргэцүүлж бодох ухаан дутна. Нүүр улайхгүй. Ичих булчирхай нь ажиллагаагүй болсон. Говийн догшин ноён хутагт Д.Равжаа гуайн “Ичиг ичиг” хэмээн шүлэглэснээр “.....Аяа бас, төрийг цуугиулагч түшмэд ичиг ..... Аяа бас, номыг үл суран элдвийг сурагч банди нар ичиг ..... Аяа бас, нүд нь царай харавч сэтгэл нь бөгсөнд эргэгч охид ичиг .....”. Мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар шаардсан ажлын байрууд ийм л ичиг ичигүүдээр дүүрчихсэн байна.
Гадаад хэлний дамжаа дүүргэгсэд бус, мэргэжлийн түвшинд харилцагсад хэрэгтэй байна.
Дэлхий даяар мэдээлэл ийм түгээмэл тархалттай, бизнес ийм хурдтай болчихсон үед гадаад хэл чухал хэрэглээ гэдэгтэй маргах хүн байхгүй. Манайхны туйлшрамтгай чанар гадаад хэлний ач холбогдлыг нь байж болохуйц үнэлэмжээс нь хэтэрхий өсгөж гай тарьж байна. Социализмын үед орос хэл гадарладаг мэргэжилтнүүд нь гадарладаггүйгээсээ жаахан илүү үнэлэмжтэй байсан. Гэхдээ орос хэл гадарладаг бол бүхнийг мэдэгч, чадагч болчихдоггүй л байсан. Гадаад хэл мэднэ гэдэг нь ч харьцангуй л ойлголт. Б.Ренчин гуайгаас орос хэлийг хэр мэдэх вэ, Та? гэж асуухад: Ухаан санаа саруулхан залуу байхад 100 оросын дайтай мэддэг байлаа, одоо 80 оросын дайтай мэднэ” гэж хариулсан гэдэг дам яриа байдаг. Гадаад хэлийг тэгж Б.Ренчин гуай шиг эзэмшдэг нь ховор байх л даа.
Өнгөрсөн жилүүдэд англи хэл моодонд оров. Ажлын байрны сонгон шалгаруулах гол үзүүлэлт нь англи хэл болов. Мэргэжлийнхээ чиглэлээр мэдлэг, чадвар маруухан этгээдүүд мэргэжлийн ажлын байр олдохгүй, олдсон ч тэнцэх магадлал багатай болчихоороо англи хэлний дамжаа хэдийг дүүргээд, эсвэл гадаадад “хар ажил” хийж яваад, эсвэл “шар словарь” тэвэрч явсаар хэд гурван ярианы үгтэй болоод ирсэн нь ямар ч ажлын байрны шаардлагыг хангах хамгийн чухал шалгуур үзүүлэлтийн нэг болчихов. Энэ төөрөгдлөөр явбал англи хэлний багшийн анги төгссөн хүн бол аль ч байгууллагын ямар ч мэргэжилтнээс эхлэн Монгол улсын Ерөнхийлөгч хүртэлх бүх ажлыг хийж болохоор болчихоод байна.
Монгол улсын Ерөнхий сайд асан нэгэн эрхэм : “монголчууд бид одоо мэргэжлийн хэлээр ярилцдаг, ойлголцдог болмоор байна” гэсэн байна лээ. Бодууштай үг. Түүний үгний утга нь дэлгүүрт ороод талх худалдаж авчих хэмжээний гадаад хэлний мэдлэгтэй бөгөөд мэргэжлийн мэдлэггүй этгээдүүд Монголыг төлөөлж дэлхийн хэмжээний, олон улсын чанартай асуудлыг ярилцаж манай улсад үлэмж хэмжээний хохирол учруулсан олон тохиолдлын шалтгааныг дүгнэж үзсэнээс үүдсэн бодол санаа байхыг ч үгүйсгэхгүй. Атга будаа, чимх давснаас цаашгүй аялагч, жуулчдад гайд хийх хэмжээний хэдэн гадаад үг цээжилчихээд бүх ажлын байранд тэнцэнэ гэж сэрүүн зүүдлээд байж болмооргүй байна. Ямар нэгэн мэргэжлийн мэдлэггүй англи хэл гадарлагсад бол төрөлхийн англи хэлтэй бага болон дунд сургуулийн сурагчдаас хол ялгарах юмгүй л, сонссон төдийхөн, нотолгоогүй мэдлэгтнүүд л шүү дээ. Бага, дунд сургуулийн сурагчид мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллагуудад төрийн, засгийн, мэдлэгийн, удирдахуйн менежер байж болох уу?. Цаашид аливаа ажлын байранд нэгдүгээр шалгуур нь мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар байх бөгөөд бусад шаардлагууд буюу англи хэл зэрэг нь хоёрдогч, гуравдагч шалгуур болох нь зүйд нийцнэ. Ингэхгүй бол мэргэжлийн харилцаан дээр ихээхэн алдаа хийж гадаад, дотоодын харилцагчиддаа мадлуулсаар, маллуулсаар дуусах нь байна шүү. Олон салбарт олон улсын хэмжээнд өрсөлдөх чадвартай мэргэжилтэн үгүйлэгдэж байна. Иймээс олон улстай зиндаа тэнцүү харилцаж чадахгүй байна шүү дээ. Олон улсын хурал зөвлөлгөөнд оролцох үед илтгэгчийн яриаг сайтар ойлгоод, танин мэдэхүйн шинжтэй бус, мэргэжлийн үүднээс эргэлзээтэй асуумаар зүйл байвал өөрийнхөө нүүр улайлгахааргүй зөв асуултыг илтгэгчид тавиад, хариултыг нь хүлээж аваад, бүрэн гүйцэд биш бол нэмж тодруулаад, хуралд нь илтгэл тавьж оролцоод, салбар хуралдаан удирдаад ч юм уу явчих хэмжээний мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвартай мэргэжилтнүүдийн хомсдолд орсон байна. Дашрамд дурдахад олон улсын хурал, зөвлөгөөн, уулзалтанд оролцохоор гадаадад томилолтоор явахыг аялал зугаалга, албан тушаал, эрх мэдлээ ашиглах боломж гэж буруу ойлгодог явдал түгээмэл оршсоор байна.
Уг нь мэргэжлийн мэдлэг, мэргэшлийн ур чадвар сайтайн зэрэгцээ мэргэжлээрээ төдийгүй нийгмийн өргөн хүрээний нийтлэг асуудлаар гадаад хэлээр харилцаж чаддагсан бол сайн мэргэжилтэн гэж үзмээр байгаа юм. Харамсалтай нь манайд хэнийг боломжийн, сайн мэргэжилтэн гэж үзэх нь тодорхойгүй байсаар л байна. Бүх мэргэжлийн салбарынхан бүгдээрээ хоорондоо ялгарах юмгүй жигд сайн л лав биш байх. Ялгарал баймаар л байгаа юм. Юуны түрүүнд түүний төлөө шударга ажиллагаатай мэргэжлийн зөвлөлийг ажиллуулах шаардлагатай гэж үзэж байна. Мэргэжлийн зөвлөлдөө улс орны, салбарын, байгууллагын, хамт олны, хувийн гэх дарааллаар эрх ашгаа эрэмбэлж мэддэг, чаддаг ухаалаг, мэргэжлийн мэдлэг, мэргэшлийн ур чадвартай, туршлагатай мэргэжилтнүүдийг сонгон оруулж чадахуйц дүрэм, журамтай болох хэрэгтэй. Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүн нь улс төр, наймааны ашиг сонирхлоос ангид буюу бие даасан шийдвэр гаргаж чадахуйц хүмүүсээс бүрдэх ёстой. Ялангуяа, олон улс болон өөрийн орны хэмжээнд нөлөө бүхий ажлын байруудад мэргэжилтнийг зөв байршуулдаг болчихвол салбарын бодлого, хөгжлийн чиг хандлага зөв тийшээгээ явдаг болчихно. Зөв удирдлага нь мэргэжлийн зөвлөлтэйгээ хамтраад ажиллавал олон улстай хөл нийлүүлээд зөв жишгээр явахад нилээд дөхөм болно.
Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл
Veterinary statutory body буюу мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл нь олон жилийн өмнөөс Европын холбооны улсууд, Америкийн нэгдсэн улс, Япон зэрэг өндөр хөгжилтэй орнуудад үүсч бий болоод хөгжөөд одоо тухайн чиглэлээрээ дэлхийг дагуулах хэмжээнд хүрчихсэн байгаа юм. 2013 оны 12 дугаар сард дэлхийн мал амьтны эрүүл мэндийн байгууллага буюу OIE-ээс мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлийн талаар олон улсын зөвлөгөөн зохион байгуулсан. Бразил улсад явагдсан уг зөвлөгөөнд оролцож байх үед OIE-ийн зүгээс өндөр хөгжилтэй болон хөгжиж буй орнуудын хооронд Veterinary statutory body twinning буюу мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлийн ихэрлүүлэлт гэдэг зөвлөмжийг санал болгож байв. Тэрхүү ихэрлүүлэлтийн гол зорилго нь мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлгүй орнуудад үүсгэж бий болгох, эхлэл төдий болон сул хөгжилтэй байгаа орнуудад нь хөгжүүлж бэхжүүлэх буюу нэгэнт бий болгочихсон орнуудаас мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлгүй, дөнгөж эхлүүлсэн төдийхөн, хөгжил буурай орнууд нь суралцах явдал. Түүнийг бий болгоё гэвэл OIE-ийн зүгээс дэмжинэ. Нэгээс гурван жил хүртэл хугацааны хөтөлбөр хэрэгжүүлэх боломжтой. Биднийг бага ангид байхад сурлага муутай зарим сурагчдыг онц сурлагатнууд дааж авдаг байсантай утга чацуу юм уу даа. Учир нь глобалчлагдсан дэлхий ертөнцөд нэгнээсээ хамааралгүй юм бараг үгүй болсон. Монгол халдвартай, хортой мах, сүүгээ идэж, ууцгааж л байна биз. Тэр нь зөвхөн монголчуудын асуудал, бусад улс орнуудад хамааралгүй гэж үздэггүй болсон. Иймээс л OIE гэх дэлхийн байгууллага түүний төлөө санаа тавьж байна.
OIE болон дэлхийн банкнаас туслалцаа аваад мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл байгуулсан туршлагатай улс орнууд ч байсан. Тухайлбал, Киргизстан улсын мал эмнэлгийнхэн мал мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл буюу танхимтай болсон туршлагаасаа хуваалцаж байсан. Хурлын завсарлагаанаар Киргизистан улсын мэргэжилтэнтэй санал солилцож байх үед тэрээр “тухайн улсын мал эмнэлгийн холбоо бол гишүүдийнхээ эрх ашгийг л хамгаална, мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл бол нийтийн буюу нийгмийн эрх ашгийг хамгаална” гэж хэлсэн нь их л оновчтой санагдаж байв. Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл нь хаана ч тийм л үүрэгтэй байдаг юм байна гэж ойлговол зохино. Тэгэхээр мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлийг байгуулах нь ганцхан мал эмнэлгийн салбарын болон хэдэн малын эмч нарын эрх ашгийг хамгаалах субьект болчихно гэж санаа зовсны хэрэггүй. Мэдээж зарчмын том эрх ашгийн ард өөрийнх нь өчүүхэн эрх ашиг нуугдаж байдаг гэдэгчлэн малын эмч нар ч нийгмийн бүрэлдэхүүн хэсэг шүү дээ. Мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл байгуулагдчихвал мал эмнэлгийн үйлчилгээг хэн эрхлэх эрхтэй болон хэн мал эмнэлгийн үйлчилгээг эрхлэх эрхгүй буюу туслах үүрэгтэйгээр оролцохыг зааглаж салгадаг болчихно (өөрөөр хэлбэл, олон улсын нэршилээр veterinary and para veterinary profession or veterinary paraprofession-ийг хооронд нь ялгаж салгана), мал эмнэлгийн салбарыг ашиглаж хууль бус наймаа хийгчдийн үйлдэл хязгаарлагдаж улмаар таслагдана, сэргийлэх зориулалттай бус эмчлэх зориулалттай эмийг төсвийн мөнгөөр худалдаж авч үнэгүй тараах явдал алга болно, зөвхөн хэдэн халдварт өвчнөөс сэргийлэх вакцин тарьчихаад мал эмнэлгийн ажил, үйлчилгээ эрхэлж байна гэж үздэг нөхдүүдийн төөрөгдөл арилна, мал, амьтны гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдал ба нийтийн эрүүл мэндэд аюул, хорлол учруулахгүй халдварт өвчнүүдтэй тэмцэхэд төр засгийн оролцоо байхгүй болно, төр засгийн зүгээс зөвхөн мал, амьтны гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдал ба нийтийн эрүүл мэндэд аюул, хорлол учруулж болохуйц, мал амьтан ба тэдгээрийн гаралтай бүтээгдэхүүний гадаад, дотоод худалдааны чөлөөт байдалд сөргөөр нөлөөлдөг халдварт өвчнүүдтэй тэмцэх зардлыг хариуцдаг болно, мал эмнэлгийн мэргэжилгүй этгээд мал эмнэлгийн мэргэжлийн ажил, үйлчилгээ эрхэлдэггүй болно, бруцеллёзтой бодлогогүйгээр, төлөвлөгөөгүйгээр, зааваргүйгээр, буруу аргаар тэмцэх гэж туршилт хийж халдвар тараадаггүй болно, шүлхийтэй үхрийг буудаад бай гэх гадны зөвлөхүүдийн үгийг сохроор дагаж давхидаггүй болно, гарал үүсэл нь тодорхойгүй мал, амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хүн амын хүнсний зориулалтаар худалдаалдаг нөхцөл байдал хумигдаж улмаар байхгүй болно, шинжилгээний зориулалтай лабораториуд байгуулж ажиллуулж эхлэхээс өөр гарцгүй болно, малын эмч нарыг бэлтгэх, дадлагажуулах, итгэмжлэх үйл явц буюу сургалт, боловсролын талаар мэргэжлийн үүднээс үнэтэй зөвлөмж, санал, санаачилга гаргадаг болно гэх мэтчилэн одоогийнхтой харьцуулбал олон давуу талууд бий болно. Том агуулгаараа мал эмнэлгийн мэргэжлийн эрх ашиг бүгдээрээ бүтнээрээ хамгаалагдана. Ингэхээр одоо боловсруулалтын шатнаасаа гараад батлагдах шат руугаа дөхөж яваа “Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай” хуулийг яаралтай батлан хэрэгжүүлж эхлэх нийгмийн шаардлага байна. Түүндээ мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлийн талаар тодорхой сайн тусгах хэрэгтэй. Хүний биемахбод руу нэвтэрч байгаа зүйлсийн тухай бодоод үзэхээр эхлээд агаар буюу хүчилтөрөгч, дараа нь ус, тэгээд л мал, амьтны гаралтай сүү, мах гэсэн дарааллаар цааш үргэлжлэх нь байна шүү дээ. Аливаа өвчний үндсэн шалтгаан нь биемахбод руу орж буй харь буюу антигент чанартай зүйлсийн эрүүл бус, аюултай, халдвартай, хортой байдлаас л шалтгаалж байгаа шүү дээ, гол нь. Агаарын бохирдлыг бууруулах болон цэвэр усны эх үүсвэрээ хамгаалахын төлөө тэмцэж буй шиг л мах, сүүний эрүүл, аюулгүй байдлын төлөө тэмцэх ёстой. Сүү, махны эрүүл, аюулгүйн баталгааг гаргадаг мэргэжил нь мал эмнэлэг. Мал эмнэлгийг нийтийн өмнө хүлээсэн үүргээ ном ёсоор нь биелүүлэхийг чиглүүлэгч нь мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөл болно. Иймд мал эмнэлгийн мэргэжлийн зөвлөлийг даруйхан байгуулах шаардлага байна.
“Knowing is not enough; we must apply
Willing is not enough; we must do
Мэдэх нь хангалттай бус, заавал хэрэгжүүл
Хүсэх нь хангалттай бус, заавал хий” гэх хэлц үг байдаг юм байна лээ. Тэгэхээр хугацаа алдахгүй хийж эхлэх хэрэгтэй байна.
